دکتر محمدصالح طیب‌نیا، رئیس پژوهشکده مطالعات وقف و نیکوکاری در این نشست بیان کرد: اگر نگاه ما به حوزه امر خیر نگاه تاریخی و تمدنی باشد و نقش وقف را در تمدن اسلامی بررسی کنیم، می‌بینیم که موضوع وقف به صورت جدی وارد دستگاه خلافت و حکومت شد و در حکومت‌های عثمانی و صفوی هم عمده آثار بر جای مانده مانند بازارها، آب انبارها، کاروانسراها، کتابخانه‌ها و... همه موقوفه بوده است.

وی ادامه داد: مسئله نیکوکاری و وقف توانسته امور حکومت‌های عظیمی را پیش ببرد. بسیاری از چالش‌های اخلاقی که ما در جامعه داریم، به این دلیل است که سبک زندگی دینی کمتر حاکم است. اگر از منظر جهانی و روابط بین‌المللی به این حوزه نگاه کنیم، اتفاقی که در دو سه دهه اخیر در دنیا رخ داده، این است که بیش از ۱۰ میلیون مؤسسه مردم نهاد تشکیل شده و مراتب نقش دولت‌ها کاهش یافته است. بعید نیست که در دهه‌های آینده خیلی تعاملی با دولت‌ها وجود نداشته باشد و این نهادهای مردم‌نهاد هستند که کارها را پیش خواهند برد.

توجه به نهاد نیکوکاری برای افزایش سرمایه اجتماعی

طیب‌نیا افزود: اگر از منظر سیاسی و امنیتی به این موضوع نگاه کنیم، درمی‌یابیم که برای افزایش سرمایه اجتماعی باید به نهاد خیر و نیکوکاری توجه کنیم. دولت‌ امروز دچار مشکلات مالی و کمبود منابع مالی است که البته به معنای سوء مدیریت مالی است.

وی اظهار کرد: دولت در سال حدود چهار میلیارد دلار یارانه مستقیم و غیر مستقیم پرداخت می‌کند و ما نتوانستیم نظام و نهاد خیر به وجود بیاوریم که به نیازمندان کمک کنند. نظام ناکارآمد مدیریتی و عدم اعتماد به خیرین مشکلات فراوانی را ایجاد کرده است. توسعه امر خیر و سازمان‌های مردم‌نهاد باعث می‌شود که از منابع کشور را بهینه مصرف کنیم. بنابراین باید فضای مشارکت را برای مردم و نهادها فراهم کنیم.

دکتر مهدی طغیانی، نماینده مجلس شورای اسلامی در این نشست بیان کرد: باید به جایگاه امر خیر در پیشرفت کشورها به صورت جدی‌تر می‌پرداختیم و زودتر به آن توجه می‌کردیم‌. باید درک می‌کردیم که دولت به تنهایی نمی‌تواند همه امور را پیش ببرد. در دنیا مسئله مطالعه در امر خیر موضوع جدیدی نیست و دهه‌ها است که در غرب در رابطه با این موضوع مطالعه می‌شود و در این زمینه ادبیات تولید شده است.

وی ادامه داد: باید بررسی کرد که جایگاه امر خیر کجاست. در دنیا امور خیر را در کنار دولت و بخش خصوصی می‌گذارند که نه برای انجام وظیفه یا سودآوری بلکه صرفاً برای کمک به همنوعان فعالیت می‌کنند. ما به اثر بخشی امر خیر در کشور اعتقاد نداریم و اگر باور هم داریم لوازم تحقق آن را فراهم نمی‌کنیم. باید فضا به گونه‌ای فراهم شود تا مردم بتوانند در فرایندها حضور داشته باشند. ما ظرفیت مردم را نشناختیم و فرصت تشکل‌سازی و جمع شدن مردم را ایجاد نکردیم. یکی از حوزه‌هایی که به آن ورود نکردیم و به مردم اجازه ورود نمی‌دهیم، حوزه محیط زیست است. باید از ظرفیت مردمی در این راستا استفاده کنیم تا خیرین در این زمینه فعالیت نیکوکارانه داشته باشند.

طغیانی افزود: ما در زمینه امور خیر دچار خلأ قانونی هستیم و هیچ قانونی برای فعالیت، تأسیس، مجوزدهی و... امور خیر نداریم؛ متولیان حوزه امر خیر بسیار متعدد و متکثر است و نتیجه این اتفاقات سلب اعتماد عمومی به پدیده‌ امور خیر می‌شود. ظرفیت امر خیر را باید در کشور بشناسیم تا بتوانیم از این ظرفیت در امور کشور به درستی استفاده کنیم.

وقف، ابزاری برای گذاری از حکمرانی غیر مردمی به سوی حکمرانی مردمی است

حجت‌الاسلام احمد شرفخانی، رئیس مرکز امور خیریه سازمان اوقاف و امور خیریه نیز در این نشست بیان کرد: ما در این نشست به دنبال حکمرانی و مشارکت مؤثر مردم هستیم تا در همه بخش‌ها مردم حضور داشته باشند. مشارکت مردم جزو حقوق مردم است و مردم حق دارند در تمام ابعاد مشارکت کنند. ما در کشوری زندگی می‌کنیم‌ که پیشینه طولانی در زمینه وقف دارد. وقف بهترین ابزار برای گذار از حکمرانی غیرمردمی به سوی حکمرانی مردمی است.

وی با بیان اینکه ساختار وقف نیازمند تولیت است، ادامه داد: تولیت موقوفه‌ها از بین سوی مردم انتخاب می‌شود و نظارت بر موقوفه‌ها نیز از جانب مردم است که بر آن‌ها نظارت می‌کنند. الگوی مشارکتی‌ای که در وقف وجود دارد، در جای دیگر نیست و این بسیار اهمیت دارد. بعضی وقف‌ها به صورت فردی نیست و به صورت جمعی و گروهی است. بهره‌برداران موقوفه‌ها طیف خاصی نیستند و همگانی‌اند. بنابراین وقف می‌تواند مهم‌ترین الگوی حکمرانی مردمی باشد.

حجت‌الاسلام شرفخانی اظهار کرد: اگر شاخص‌های پیشرفت ایران را در حوزه‌های مختلف از جمله حوزه‌های علمی و آموزشی در نظر بگیریم، مشاهده می‌کنیم که تعداد بسیار زیادی از مدارس، دانشگاه‌ها، حوزه‌های علمیه‌ها موقوفه هستند. مجموعه وقف در بخش علم و فناوری نقش‌آفرین بوده و در ادامه نیز نقش‌آفرین خواهد بود. سازمان اوقاف و امور خیریه بخشی از درآمد خود را به امور دانش‌بنیان اختصاص داده است تا در این زمینه نیز شاهد پیشرفت باشیم.

وی افزود: ما بیش از ۲۰۰ هزار موقوفه داریم و در کل وقف تا امروز مهم‌ترین نقش‌آفرینی را در پیشرفت ایران داشته است. مهم‌ترین شاخص پیشرفت در ایران اسلامی حوزه دین‌داری است و اگر دین را کنار بگذاریم، موضوعی از وقف باقی نمی‌ماند. تداوم مشارکت مردمی در امر خیر با ساختارهای موجود شکل نخواهد گرفت و ساختارها باید تغییر کند. اگر حکمرانی امر خیر را در ساختارهای حاکمیتی و سیاسی ببریم، امر خیر شکل نخواهد گرفت. حکمرانی مردمی زمانی در کشور شکل خواهد گرفت که مردم در سیاست‌گذاری‌ها، تصمیمات و اجرا حضور فعال داشته باشند.

پیچیدگی و تخصصی شدن امور بزرگ‌ترین مانع برای مشارکت مردم

سیداحمد عبودتیان، دستیار ویژه رئیس جمهور در امر مردمی‌سازی دولت در این نشست گفت: انقلاب اسلامی در الگوی حکمرانی خود کاری کرد تا همه مردم در امور مشارکت داشته باشند اما اکنون بزرگ‌ترین مانع برای ورود مردم در کارها پیچیدگی و تخصصی شدن امور است، در صورتی که الگوی انقلاب اسلامی اینطور نبوده و مردم‌محور بوده است. منطق جمهوری اسلامی بر پایه انتخاب مردم است. در ابتدای انقلاب امر خیر همگانی و الگوی فراگیری ایجاد شد تا همه مردم در انجام کارها حضور داشته باشند. ۹۷ نهاد مردمی در زمان امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری شکل گرفته است. حضور مردم در جبهه‌های جنگ یک نوع کار خیر و مشارکت مردمی بود. بست مسئله و مفهوم خیر به جامعه و مردم اتفاقی است که در همه امور کمک‌کننده است که دولت‌ها باید در این زمینه بسترسازی کنند.

وی افزود: امروز ما نیازمند حلقه‌های میانی هستیم تا زمینه‌های مشارکت مردم را فراهم کنند. مؤسسات و نهادهای خیر ما باید کاری کنند که همه آحاد جامعه حضور پیدا کرده و در امر خیر مشارکت داشته باشند. ما در رسانه و فضای تربیتی و آموزشی به امور خیر توجه زیادی نداشته‌ایم و باید به این موضوع بیش از پیش توجه کنیم. امروز نیازمند الگویی هستیم که در اوایل انقلاب وجود داشت و آن توسعه امر خیر از افراد ثروتمند و شاخص به عموم مردم است، این اتفاق باعث پیشرفت کشور می‌شود.

تبدیل مدرسه‌سازی به الگو با استانداردسازی و تعریف ساختار

حبیب‌الله بوربور، رئیس هیئت‌مدیره مجمع خیرین کشور در این نشست گفت: هر موجودی و هر مخلوقی اگر کاری برای دیگری انجام دهد، لذت‌بخش است. اگر بحث مدرسه‌سازی امروز تبدیل به الگو شده، به این دلیل است که برای آن ساختار تعریف کردیم و صفر تا صد این‌ موضوع طراحی و استانداردسازی شده است. امروز هرجای کشور زلزله بیاید، مردم به مدارس پناه می‌برند.

وی ادامه داد: ما همیشه به گذشته و مفاخر کشور افتخار می‌کنیم اما به افرادی که زمینه‌ساز حضور این افراد بودند، توجه نداشتیم. طی این مدت تلاش کردیم تا خیرین شناخته شوند و همه برای آن‌ها احترام قائل باشند. اگر کشور را از سیستم دولتی بودن همه چیز خارج نکنیم، کاری پیش نمی‌رود و همه چیز قفل خواهد بود و اگر مردم حضور پیدا کنند، کارها درست می‌شود.

بوربور تأکید کرد: اشتباه جایی بود که مؤسسات مردم‌نهاد، دولتی شدند و به همین دلیل رفته رفته اعتمادها از آن‌ها سلب شد. بسیاری از مردم می‌خواهند که به هموطنان خود کمک کنند اما باید بسترها برای این اتفاق ایجاد شود. باید به فکر سالمندی آینده کشور بود که در ۲۵ سال آینده حدود ۳۰ میلیون سالمند خواهیم داشت و باید برای این موضوع با کمک خیرین برنامه‌ریزی کرد.

رئیس هیئت‌مدیره مجمع خیرین کشور افزود: مسئله تکریم خیرین و شناخته شدن آن‌ها یکی از راهکارهای مهمی است که باید انجام گیرد. همچنین ایجاد الگو و تخصصی کار کردن و پرهیز از موازی‌کاری از موضوعات مهمی است که باید به آن توجه کرد. نکته مهمی که باید به آن توجه داشت، این است که پرداخت اعتبارات از سوی دولت به نهادهای خیریه از معایبی است که باید از این کار پرهیز شود.